دانشنامه امام مهدی (کتاب)

دانشنامه امام مهدی بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ مجموعه‌ای ده جلدی درباره امام مهدی(ع) و موضوع مهدویت است که محمد محمدی ری‌شهری با همکاری گروهی از نویسندگان، آن را پدید آورده‌اند. این دانشنامه، پس از دانشنامه امیرالمومنین(ع) در مؤسسه دارالحدیث در دستور کار قرار گرفت و در سال ۱۳۹۳ش منتشر شد. از جمله اهداف نگارش دانشنامه امام مهدی(ع)، رویکرد به زندگانی امام زمان(عج) و موضوع مهدویت با پژوهش جدید، بازنگری تخصصی و اتقان علمی بیشتر بوده است. این دانشنامه در ۱۴ بخش اصلی تشکیل شده که هر کدام از بخش‌ها دارای فصول متعدد است. گزیده دانشنامه امام مهدی(ع) هم در سال ۱۳۹۷ش در ۲ جلد انتشار یافت.

نویسنده

محمد محمدی ری‌شهری در آبان ۱۳۲۵ش در شهر ری متولد شد. وی پس از پایان تحصیلات ابتدایی، درسال ۱۳۳۹ش، وارد حوزه علمیه شهر ری شد و در سال ۱۳۴۰ش، برای ادامه تحصیل به قم رفت و تا زمان انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ش به جز مدّت کوتاهی که به دلایل سیاسی به حوزه‌های علمیه مشهد و نجف مهاجرت کرد، به تحصیل و تدریس در حوزه علمیه قم اشتغال داشت.

رویکرد دانشنامه

ری‌شهری در مقدمه جلد اول دانشنامه، هدف کلی نگارش را نه تنها اثبات باور مهدویت از منظر پیروان اهل بیت(ع)؛ بلکه گشودن راهی برای اتحاد همه پیروان ادیان و همه جهانیان و پاسخ‌گویی به اصلی‌ترین نیاز بشر یعنی حاکمیت عدالت بر سراسر جهان ترسیم می‌کند. او درباره چگونگی شکل‌گیری دانشنامه بیان می‌کند که در پی انتشار دانش‌نامه امیرالمؤمنین در سال ۱۳۷۹ش، نگارش دانشنامه‌ای دیگر با موضوع امام مهدی(ع) در دستور کار قرار گرفت و با همکاری محققان مؤسسه دارالحدیث تلاش شد تا با پژوهش‌های جدید، بازنگری تخصصی در موضوع مهدویت و اتقان علمی بیشتر، مجموعه‌ای منتشر شود که پاسخ‌گوی نیاز عصر حاضر باشد.

محتوا

دانشنامه امام مهدی(ع) شامل یک درآمد در ۱۲ محور و چهارده بخش در ۷۰ فصل است و در آن مسائل مرتبط با حضرت مهدی(عج) و موضوع مهدویت، با تکیه بر آیات، احادیث و تاریخ بررسی می‌شود.

درآمد‌های دوازده‌گانه

بخش درآمد در ۱۲ محور به چشم‌انداز کلی دانشنامه امام مهدی(ع) پرداخته است:

بخش‌های چهارده‌گانه

چهارده بخش با این عنوان‌ها تنظیم شده و هر بخش دارای فصل‌های مختلف است:

نخستین فصل در بخش اول کتاب درباره استمرار امامت از دیدگاه قرآن و روایات است. در این فصل سه آیه از قرآن و ۷۱ روایت نقل شده است. نخستین روایت این فصل از امام باقر(ع) است که درباره آیه ۷ سوره رعد إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ «تو، تنها بيم‌دهنده‌اى و هر قومى هدايتگرى دارد» فرمود: «پيامبر خدا(ص) بيم‌دهنده است و در هر زمانى هدايتگرى از ما هست كه امّت را به آنچه پيامبر خدا(ص) آورده راه‌نمايى‌ مى‌كند. هدايتگران پس از او (پيامبر صلى الله عليه و آله)، على عليه السلام و اوصيا يكى از پى ديگرى هستند» و آخرین روایتش از امام باقر و امام صادق(ع) است که فرموده‌اند: «علمى كه با آدم عليه السلام فرود آمد، ديگر بالا نرفت و علم، به ارث برده مى‌شود و على عليه السلام، عالِم اين امّت است و هرگز در ميان ما عالِمى رحلت نكرده، مگر آن كه از خاندان خود، كسى را به جانشينى نهاده كه علمى همچون او را بداند يا آنچه را خدا بخواهد» بخش پایانی دانش نامه که کتاب شناسی مهدویت است دارای دو فصل است فصل يكم آن در باره مهدويت‌نگارى تا قرن دوازدهم و فصل دوم در باره مهدويت‌نگارى پس از قرن دوازدهم است. آخرین بخش این فصل مربوط به مطالعات خاورشناسان و معرفی آثار آنهاست که در این قسمت نام ۱۵ خاور شناس برده شده که در میان آنها نام هانرى كربن ۱۹۰۳-۱۹۷۸م. و توشيهيكو ايزوتسو ۱۹۱۴-۱۹۹۳م. به چشم می خورد.هم‌چنین به ۵ اثر و نیز به مداخل مرتبط با مهدویت در دائرة المعارف اسلام، چاپ لیدن هلند و دائرة المعارف مذهب زیر نظر میرچا الیاده و دائرة المعارف اسلام معاصر زیر نظرِ جان اسپوزیتورو فرهنگ دین (مذهب) آکسفورد اشاره شده است.

رونمایی از اثر

مراسم رونمایی از دانشنامه امام مهدی(ع) در ۲۱ خرداد ۱۳۹۳ش با بازدید آیت‌الله خامنه‌ای از نمایشگاه تولیدات علمی و پژوهشی مؤسسه دارالحدیث برگزار شد. این دانش‌نامه با همکاری سیدمحمدکاظم طباطبایی و دیگر پژوهشگران مؤسسه دارالحدیث انجام شد. ترجمه بخش‌های عربی توسط سید عبدالهادی مسعودی، صورت گرفته و ارزیابی علمی کل دانشنامه نیز بر عهده رضا استادی بوده است.

جوایز

تقدیرها و جوایز دانشنامه امام مهدی(ع) به این شرح است:

• شایسته تقدیر کتاب سال جمهوری اسلامی ایران؛ سال ۱۳۹۴ش.
• برگزیده دهمین همایش بین‌المللی دکترین مهدوی، مهدی یاوران؛ سال ۱۳۹۳ش.
• برگزیده کتاب سال حوزه، سال ۱۳۹۴ش.

گزیده دانشنامه

گزیده دانشنامه امام مهدی(عج) با تلخیص مجموعه ده جلدی، توسط احمد غلامعلی در پژوهشکده علوم و معارف حدیث در مؤسسه دارالحدیث انجام شد و چاپ اول آن در سال ۱۳۹۷ش در ۲ جلد صورت گرفت. معیار‌های گزیده‌نگاری در این دانشنامه، بر اساس تلاش برای انتخاب احادیث معتبرتر با منابع قدیمی‌تر، حذف اسناد روایات، تلخیص بیان‌های طولانی و پانویس‌ها و حذف بخش چهاردهم کتاب بوده است.

جستارهای وابسته

پانویس

منابع

• «نگاهی کوتاه به زندگی‌نامه محمدی ریشهری»، پایگاه رسمی محمد محمدی ری‌شهری، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۹ش.
• ‫بازدید رهبر انقلاب از نمایشگاه تولیدات علمی و پژوهشی مؤسسه دارالحدیث، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار خبر: ۱۳۹۳/۰۳/۲۱.
• دانشنامه امام مهدی(ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۹ش.
• دانشنامه امام مهدی(عج) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، سایت انتشارات دارالحدیث، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۹ش.
• ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۳ش.
• گزیده دانشنامه امام مهدی(عج) منتشر شد، خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار خبر: ۵ دی ۱۳۹۷ش.